Ηλεκτρονική συνέντευξη του Χαβιέ Θέρκας (11 Σεπτεμβρίου 2001) στην Ισπανική εφημερίδα El Mundo (elmundo.es)
Έχετε συνειδητοποιήσει ότι βρήκατε μία καινούργια μορφή μυθιστορηματικής αφήγησης;
Καλημέρα, συνάδελφε. Δεν πιστεύω ότι είναι μια νέα μορφή μυθιστορηματικής αφήγησης . εν πάση περιπτώσει, ίσως πρόκειται για ανανέωση παλαιών μορφών. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει τίποτα που να είναι απόλυτα καινούργιο, μεταξύ άλλων και επειδή, όπως λέει ο Ντ’ Ορς, ό,τι δεν είναι παράδοση είναι λογοκλοπία. Επιπλέον, αυτό που πράγματι προσπάθησα είναι να πω κάτι ξεχωριστό, στηριζόμενος στην παράδοση. Η Κάθοδος των Μυρίων του Ξενοφώντα -για παράδειγμα- δεν θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί μια τέτοια αφήγηση;
Έχει κάποια σχέση με το λογοτεχνικό σας έργο το γεγονός ότι γεννηθήκατε στην Εστρεμαδούρα;
Δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω είναι ότι, αν και δεν έζησα πολύ καιρό εκεί πέρα, η Εστρεμαδούρα παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου.
Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στον πολεμιστή (θεωρώ ότι αυτό είναι ο Μιράγιες) και στον στρατιώτη;
Δεν ξέρω . δεν το έχω σκεφτεί. Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι ο Μιράγιες είναι και στρατιώτης και πολεμιστής (αν και δεν θα ήθελα να είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο) . από την άλλη, ένας στρατιώτης (και υπήρξα τέτοιος, icarajo) δεν είναι πάντα και πολεμιστής.
Δεν σας ενοχλεί η θετική κριτική υποδοχή αυτού του βιβλίου στην προετοιμασία του επόμενου; Την περιμένατε;
Με κανένα τρόπο δεν περίμενα την επιτυχία του βιβλίου, όπως μπορείτε να φανταστείτε. Όσον αφορά την κριτική επιτυχία, σίγουρα μου φαίνεται φανταστική (και, μεταξύ μας, με ενοχλεί και λίγο), όμως δεν πιστεύω ότι η κριτική θα είναι πιο απαιτητική μαζί μου απ’ όσο είμαι εγώ με τον εαυτό μου, έτσι λοιπόν δεν έγινε τίποτα. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ και να συνεχίσω να δουλεύω. Επίσης πρέπει να πω ότι δεν μου έχει γίνει κατά κανένα τρόπο έμμονη ιδέα το να εκδίδω: προσπαθώ να γράφω καλά βιβλία, κι αυτό είναι το μόνο που με απασχολεί.
Πώς αισθανθήκατε όταν διαβάσατε το άρθρο του Βάργκας Γιόσα που επαινούσε το μυθιστόρημα σας;
Τι να σου πω! Με ευχαρίστησε και με άγχωσε εξίσου (ή μάλλον περισσότερο με άγχωσε). Όμως σε τελική ανάλυση δεν γίνεται να ζητήσει κανείς τίποτα περισσότερο. Εγώ δεν ζητάω τίποτα περισσότερο.
«Στρατιώτες της Σαλαμίνας»: είναι η αλήθεια της Ιστορίας ή η ιστορία της Αλήθειας;
Το μυθιστόρημά μου δεν αποβλέπει στην αλήθεια των γεγονότων, παρά μόνο σε μια λογοτεχνική αλήθεια, είναι ηθικός λόγος, είναι παγκόσμιος λόγος, που είναι η αλήθεια στην οποία πάντα αποβλέπει η λογοτεχνία. Παρ’ όλα αυτά, όσο μου ήταν δυνατό προσπάθησα να μείνω πιστός στα γεγονότα, και τα άλλαζα όταν μένοντας πιστός σ’ αυτά κατέληγα να προδίδω την αλήθεια που επιδίωκα. Τελικά, το θέμα παραείναι περίπλοκο για να ισχυριστώ ότι το εξάντλησα, αλλά κάπου εδώ έγκειται το όλο ζήτημα.
Από ποιες λογοτεχνικές πηγές έχεις αντλήσει περισσότερο;
Συνηθισμένη ερώτηση, συνάδελφε! Τελοσπάντων, αυτό θα σου πω: αν θα έπρεπε να αναφέρω δυο συγγραφείς του 20ου αιώνα, θα ανέφερα τον Κάφκα και τον Μπόρχες. Αυτόν τον καιρό διαβάζω Κόρμακ ΜακΚάρθι, που μου αρέσει πάρα πολύ. Πιστεύω πως έχω μάθει πολλά από άλλους συγγραφείς, για παράδειγμα από τον Μπιόι Κασάρες. Δεν ξέρω αν απαντώ στην ερώτηση . φοβάμαι πως όχι.
Ποιους συγγραφείς αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς;
Σε παραπέμπω στην προηγούμενη απάντηση.
Διάβασα το βιβλίο σας Ο Ένοικος. Από πότε αγαπάτε το γράψιμο; Τι σχέδια έχετε για τη ζωή σου;
Άρχισα να ασχολούμαι στα σοβαρά με το γράψιμο στα είκοσί μου. Τα σχέδιά μου δεν έχουν αλλάξει καθόλου εδώ και καιρό (ή μάλλον αλλάζουν καθημερινά) . επαναλαμβάνω αυτό που είπα πριν: προσπαθώ να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ και να συνεχίσω να δουλεύω.
Ποια η γνώμη σας για τα λογοτεχνικά βραβεία;
Εξαρτάται από το βραβείο. Γενικά, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι ποτέ δεν έχω πάει σε κανένα . δεν το λέω με υπεροψία . το λέω γιατί είναι αλήθεια. Και δεν έχω τίποτα ενάντια σε όσους πηγαίνουν, ούτε ενάντια σε όσους τα διοργανώνουν.
Τι σκέφτεται για την ποίηση ένας μυθιστοριογράφος όπως εσείς;
Μου αρέσει. Διαβάζω ποίηση. Μου φαίνεται ότι είναι ένα λογοτεχνικό είδος εξαιρετικά δύσκολο, επειδή είναι πολύ εύκολο να γραφτεί (δηλαδή, να φτιάξει κανείς στίχους), όμως το να γραφτεί καλή ποίηση είναι το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο.
Γιατί συνεχίζει – κατά τη γνώμη σας – να είναι τόσο επίκαιρο το θέμα του Εμφυλίου Πολέμου στη λογοτεχνία;
Για μένα, σ’ αυτό το τελευταίο μυθιστόρημα, δεν ήτανε ένα απλό θέμα, αλλά μια έμμονη ιδέα. Πάντα με ενδιέφερε. Από την άλλη, έχε υπόψη σου ότι ο Εμφύλιος Πόλεμος ήταν η μεγάλη ισπανική περιπέτεια του 20ου αιώνα, μια περιπέτεια στην οποία υπάρχουν τα πάντα, από την πλέον υψηλόφρονα πράξη ως τη χειρότερη αθλιότητα. Ίσως γι’ αυτό συνεχίζει να μας στοιχειώνει. Κι επίσης γιατί είναι μια σημαντική καμπή στον αιώνα που πέρασε, το γεγονός που κατά μία έννοια τον καθόρισε.
Πώς βρεθήκατε να διδάσκετε στο Πανεπιστήμιο της Χερόνα;
Βγάζω το ψωμί μου. Έζησα τα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια στη Χερόνα, γιατί οι γονείς μου είχαν μεταναστεύσει εκεί. Τώρα (εδώ και δυο χρόνια) ζω κι εγώ εκεί. Για να πω την αλήθεια, μου αρέσει να διδάσκω στο πανεπιστήμιο.
Για πότε υπολογίζετε το καινούργιο σας βιβλίο; Μπορείτε να μας δώσετε μια ιδέα για τη θεματική του;
Δεν ξέρω πότε θα βγει το καινούργιο μου βιβλίο, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν βιάζομαι. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να είναι καλό, κι όχι αν θα βγει γρήγορα.
Πριν να βγει αυτό το τελευταίο μυθιστόρημα δούλευα διάφορα πράγματα. Τώρα θα δούμε τι θα βγει, αν βγει κάτι. Κι αν δεν βγει τίποτα που να με ικανοποιεί, πετιέται στον κάλαθο των αχρήστων και ας πάει στο καλό. Ο Βαλερί λέει πως ένας αληθινός συγγραφέας αναγνωρίζεται πρώτα απ’ όλα από αυτά που πετάει στον κάλαθο των αχρήστων μάλλον παρά από αυτά που δημοσιεύει.
Ως δημοσιογράφος ασχολείστε με τα πολιτιστικά. Ποιος ή ποιοι ισπανοί συγγραφείς σάς φαίνονται υποεκτιμημένοι και ποιοι υπερεκτιμημένοι;
Υπάρχουν λιγότερο γνωστοί συγγραφείς που μου αρέσουν πολύ: μπορώ να αναφέρω τον AG Porta, που μόλις δημοσίευσε ένα καταπληκτικό μυθιστόρημα το οποίο συνιστώ ανεπιφύλακτα: El peso de aire (Το βάρος του αέρα). Μου αρέσουν κι άλλοι ισπανοί συγγραφείς, αλλά αν άρχιζα να δίνω ονόματα θα ήταν πολύ μακρύς ο κατάλογος, κι επιπλέον σίγουρα κάποιον θα ξεχνούσα. Όσον αφορά τους υπερεκτιμημένους, δεν μου φαίνεται ότι είναι σωστό να τους υποδείξω εγώ, αν υπάρχουν τέτοιοι: έχετε υπόψη ότι ως δημοσιογράφος δεν είμαι ειδικός στα πολιτιστικά, παρ’ όλο που γράφω (ή έγραφα) στις πολιτιστικές σελίδες. Δεν ξέρω αν καταλαβαίνετε τι εννοώ.
Θεωρείτε ότι είναι πιθανό να γυριστεί ταινία κάποιο μυθιστόρημά σας; Από τον Garci ίσως;
Όπως έχει ήδη γραφτεί στις εφημερίδες, μπορώ να πω ότι, αν δεν συμβεί τίποτα άλλο (και δεν νομίζω να συμβεί), ο Νταβίντ Τρουέμπα θα γυρίσει ταινία τους Στρατιώτες της Σαλαμίνας.
Συστήστε μου ένα βιβλίο, εκτός από το δικό σας βέβαια.
Το Ματοβαμμένος Μεσημβρινός, του Κόρμακ ΜακΚάρθι.
Είναι αναγκαία η κατάλληλη προώθηση για την επιτυχία ενός μυθιστορήματος; Περισσότερο από την ίδια του την ποιότητα;
Δεν ξέρω. Σε κάθε περίπτωση, η επιτυχία ενός μυθιστορήματος μετριέται από την ποιότητά του όπως και, αν θέλετε, από τα συναισθήματα που είναι ικανό να προκαλέσει στους αναγνώστες. Έχω την ελπίδα πως ένα καλό μυθιστόρημα είναι από μόνο του ικανό να ανοίξει τον δρόμο του προς το αναγνωστικό κοινό. Κι αυτό για έναν μόνο λόγο: επειδή, αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύουν ορισμένοι ανόητοι, ο αναγνώστης δεν είναι ηλίθιος.
Τι πρέπει να κάνει κανείς για να εκδώσει ένα βιβλίο;
Να γράψει ένα βιβλίο (ει δυνατόν καλό) και να το στείλει σε έναν εκδότη.
Ο Μιράγιες τελικά είναι ο ηττημένος και ο Σάντσεθ Μάθας ο νικητής. Αυτό οφείλεται στο ότι η Αριστερά είναι καταδικασμένη να χάνει ακόμη κι όταν κερδίζει;
Εξαιρετικά πολύπλοκη ερώτηση, μα την αλήθεια. Περίεργο αλλά ίσως ο Μιράγιες είναι ο αυθεντικός νικητής και ο Σάντσεθ Μάθας ο ηττημένος. «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία», λέει ένας στίχος του Μπόρχες. «Ότι αυτοί θα αντικρίσουν τον Κύριο». Ίσως αυτός που αντικρίζει τον Θεό – μεταφορικά, βέβαια – κερδίζει τελικά στ’ αλήθεια. Δεν ξέρω. Όσον αφορά την Αριστερά, εντάξει, ας το αφήσουμε για κάποια άλλη στιγμή.
Ξέρετε αν ο Σάντσεθ Φερλόσιο έχει διαβάσει το βιβλίο; Τι γνώμη έχει η οικογένεια του Σάντσεθ Μάθας;
Δεν ξέρω αν το έχει διαβάσει. Υποψιάζομαι πως όχι. Ούτε γνωρίζω τι γνώμη έχει για το βιβλίο η οικογένεια του Σάντσεθ Μάθας. Δεν έχω μιλήσει μαζί τους.
Πόσο σας πήρε να γράψετε το μυθιστόρημα;
Είναι δύσκολο να πω: αυτό που λέμε γράψιμο, όχι πάρα πολύ: 14 με 15 μήνες. Αλλά η τεκμηρίωση, το ψάξιμο, κλπ πήραν πολύ περισσότερο. Και πέρασα πολλά χρόνια σκεφτόμενος διάφορα από τα πράγματα που εμφανίζονται στο βιβλίο.
Έχετε μιλήσει με τον Βάργκας Γιόσα για το μυθιστόρημά σας;
Είχα μια σύντομη τηλεφωνική συνομιλία μαζί του. Κι απόψε θα του μιλήσω με περισσότερη ηρεμία.
Ευχαριστώ πολύ για τις ερωτήσεις. Στο επανιδείν.
[Μετάφραση από τα Ισπανικά: Παναγιώτης Αλεξανδρίδης]
