Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου 2011

Ελίζαμπεθ Μπίσοπ - Μία τέχνη (One Art)

3 σχόλια
Την τέχνη της απώλειας δεν είναι δύσκολο να μάθεις.
Τόσα πολλά πράγματα μοιάζουν αποφασισμένα
να χαθούν που η απώλειά τους καταστροφή δεν είναι.

Χάνε κάτι κάθε μέρα. Αποδέξου το νευρίασμα
των χαμένων κλειδιών, της κακοξοδεμένης ώρας.
Την τέχνη της απώλειας δεν είναι δύσκολο να μάθεις.

Ύστερα εξασκήσου να χάνεις περισσότερα, να χάνεις
γρηγορότερα: τόπους κι ονόματα, και το πού σκόπευες
να ταξιδέψεις. Τίποτα απ' αυτά καταστροφή δεν φέρνει.

Έχασα της μητέρας το ρολόι. Και κοίτα! το τελευταίο,
ή το προτελευταίο, από τρία αγαπημένα σπίτια πάει.
Την τέχνη της απώλειας δεν είναι δύσκολο να μάθεις.

Έχασα δυο πόλεις, αξιολάτρευτες. Και, ακόμη πιο τεράστιους,
κάποιους δικούς μου κόσμους, δυο ποταμούς, μιαν ήπειρο.
Μου λείπουν, μα δεν ήταν δα καταστροφή.

Ακόμη και χάνοντας εσένα (την αστειευόμενη φωνή,
μια χειρονομία που αγαπώ) ψέματα δεν θα 'χω πει. Προφανώς
την τέχνη της απώλειας δεν παραείναι δύσκολο να μάθεις
αν και μπορεί να μοιάζει με (Γραφ' το!) με καταστροφή.

[Μετάφραση: Παναγιώτης Αλεξανδρίδης]

[Η Ελίζαμπεθ Μπίσοπ (Elizabeth Bishop, 1911-1979) ήταν μία από τις σημαντικότερες μορφές της αμερικανικής ποίησης του 20ου αιώνα.]
[Διαβάστε εδώ το ποίημα στο πρωτότυπο.]
Συνέχεια →
Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου 2011

O «Κάιν» του Ζοζέ Σαραμάγκου

2 σχόλια
«Επινοώντας τον Θεό σκλαβωθήκαμε σ' αυτόν»
Το να διαβάζεις βιβλία του νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου, ακόμα και για εθισμένους βιβλιοαναγνώστες, δεν είναι κάτι που μπορείς να το κάνεις στα πεταχτά, αναπαυόμενος στην ξαπλώστρα της παραλίας όπου κάνεις την καλοκαιρινή σου άδεια.Ο τρόπος γραφής είναι ιδιαίτερος, οι προτάσεις είναι σιδηρόδρομοι, οι διάλογοι των ηρώων είναι ενσωματωμένες με την αφήγηση στην ίδια πρόταση, σχεδόν δεν υπάρχουν παράγραφοι και γενικά ο τρόπος γραφής είναι πολύ πυκνός και μερικές φορές στρυφνός (Παρακάτω θα δώσω ένα παράδειγμα αυτής της γραφής από τον "Κάιν", που είναι χαρακτηριστικός).

Αρχές του χρόνου δανείστηκα το "περί τυφλότητας" του Ζοζέ Σαραμάγκου, και αφού διάβασα περί τις 30 σελίδες - ίσως λόγο της παραπάνω ιδιομορφίας της γραφής του συγγραφέα, το άφησα για αργότερα.Ώσπου ήρθε στα χέρια μου ο "Κάιν".Ένα μικρό σχετικά βιβλίο, που ήταν και το τελευταίο του βιβλίο, το έγραψε το 2009, ένα χρόνο πριν πεθάνει.
Το βιβλίο αυτό διαβάζεται πραγματικά απνευστί: ο λόγος του είναι χειμαρρώδης και συνάμα ειρωνικός και παιγνιώδης, αναφέρεται σε διάφορα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης της Βίβλου με κεντρικό ήρωα τον Κάιν, που αφού σκοτώνει τον αδελφό του Άβελ, έρχεται σε επικοινωνία με τον θεό για αυτό -με πρωτοβουλία του δευτέρου-, έτσι σιγά - σιγά αναπτύσσονται απολαυστικοί διάλογοι μεταξύ τους, όπου ο Κάιν κάνει αυστηρή κριτική στον θεό και στις πράξεις του, με αποτέλεσμα ο Κάιν να γίνει ο πρώτος αντάρτης που τα βάζει με τις πράξεις του θεού όπως αναφέρονται στο βιβλίο αυτό της Βίβλου. Με άλλα λόγια ο συγγραφέας με περισσό κέφι και οίστρο, ανακατώνοντας τα διάφορα περίεργα έως απίθανα γεγονότα που περιγράφονται στη Βίβλο, θέλει να πει ότι στην περίπτωση του πρώτου φονιά, ο δολοφόνος ουσιαστικά δεν ήταν ο Κάιν αλλά αυτός ο ίδιος ο θεός.Εδώ αξίζει να παραθέσουμε την παρακάτω πρόταση που είναι χαρακτηριστική και για τον τρόπο γραφής του συγγραφέα, αλλά και για το ίδιο το βιβλίο:

"Θέλησα να σε δοκιμάσω, Και ποιος είσαι εσύ για να δοκιμάζεις αυτό που δημιούργησες, Είμαι ο υπέρτατος άρχων όλων των πραγμάτων, Και όλων των όντων, θα πεις, όχι όμως δικός μου και της ελευθερίας μου, Ελευθερία για να σκοτώνεις, Όπως εσύ ήσουν ελεύθερος να επιτρέψεις να σκοτώσω τον άβελ ενώ ήταν στο χέρι σου να το αποτρέψεις, αρκεί για μια στιγμή να είχες εγκαταλείψει το ματαιόδοξο αλάθητο που μοιράζεσαι με όλους τους άλλους θεούς, αρκεί για μια στιγμή να ήσουν πραγματικά ευσπλαχνικός, να δεχόσουν την προσφορά μου με ταπεινότητα, απλώς και μόνο γιατί δεν έπρεπε να τολμήσεις να την αρνηθείς, οι θεοί, κι εσύ όπως όλοι οι άλλοι, έχετε υποχρεώσεις απέναντι σ’ εκείνους που λέτε πως δημιουργήσατε, Ο λόγος αυτός είναι αντάρτικος, Πιθανόν να είναι, σε διαβεβαιώ όμως πως, αν ήμουν θεός, κάθε μέρα θα έλεγα Ευλογημένοι ας είναι όσοι διάλεξαν την ανταρσία γιατί σε αυτούς ανήκει η βασιλεία της γης, Ιεροσυλία, Μπορεί, πάντως μεγαλύτερη από τη δική σου δεν είναι, που επέτρεψες να πεθάνει ο άβελ, Εσύ τον σκότωσες, Ναι, είναι αλήθεια, εγώ ήμουν το εκτελεστικό όργανο, αλλά η καταδίκη υπαγορεύτηκε από σένα, Το αίμα που βρίσκεται εδώ δεν το έχυσα εγώ, ο κάιν μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα στο κακό και στο καλό, αφού επέλεξε το κακό θα το πληρώσει, Όσο κλέφτης είναι αυτός που μπαίνει στο αμπέλι άλλο τόσο είναι κι αυτός που φυλάει τσίλιες, είπε ο κάιν, Και το αίμα αυτό απαιτεί εκδίκηση, επέμεινε ο θεός, Αφού είναι έτσι, θα εκδικηθείς ταυτόχρονα έναν πραγματικό θάνατο κι έναν που δεν έχει ακόμα γίνει, Εξηγήσου, Δεν θα σ’ αρέσει αυτό που θ’ ακούσεις, Μη σε νοιάζει εσένα, μίλα, Είναι απλό, σκότωσα τον άβελ, γιατί δεν μπορούσα να σκοτώσω εσένα, στην πρόθεση είσαι νεκρός."

Εδώ βλέπουμε χαρακτηριστικά τον τρόπο γραφής του Σαραμάγκου: μεγάλες προτάσεις, όπου οι διάλογοι των ηρώων είναι ενσωματωμένοι (στο παραπάνω κείμενο βέβαια δεν έχουμε παρά μόνο διαλόγους μεταξύ του θεού και του Κάιν) και ξεχωρίζονται από την αφήγηση με το ότι αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα (εδώ θα ήθελα να ξέρω αν το κεφαλαίο γράμμα είναι εφεύρημα της καλής μεταφράστριας Αθηνάς Ψυλλιά, ή είναι έτσι και στο αυθεντικό πορτογαλικό κείμενο του συγγραφέα).Επίσης ο παραπάνω διάλογος (πρόταση) αποτελεί και την περίληψη της θεματικής ολόκληρου του βιβλίου.

Μετά από την πράξη του αυτή ο Κάιν καταδικάζεται από τον θεό να άγεται και να φέρεται στο χρόνο και στο ιστορικό γίγνεσθαι της Βίβλου - μια γνωστή τακτική του Σαραμάγκου να χρησιμοποιεί αναχρονισμούς - και έτσι τη μια να βρίσκεται στη θυσία του Αβραάμ, μετά στα Σόδομα και τα Γόμορρα και την άλλη βρίσκεται μέσα στην Κιβωτό του Νώε κ.ο.κ. Έτσι ο αναγνώστης μένει καθηλωμένος από την πλοκή, την εναλλαγή γνωστών γεγονότων, ιδωμένων όμως από μια εντελώς άλλη ματιά, από τα μάτια και την κριτική του πρώτου αντάρτη της ιστορίας του ανθρώπου στις πράξεις του θεού. Φαίνεται πως το βιβλίο αυτό διασκεδάζει πολύ τον συγγραφέα, για αυτό και η αφήγηση δεν στηρίζεται σε κάποια πρότυπα, πηγαίνει μια μπροστά και μια πίσω, μιας και ο κύριος σκοπός του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει έναν εγωπαθή, παρανοϊκό, άδικο και τυραννικό θεό, χειρότερο από αυτόν τον ίδιο τον Κάιν και τις πράξεις του.

Ο ίδιος ο συγγραφέας λέει ότι άρχισε να σκέπτεται να γράψει ένα βιβλίο για τον Κάιν πριν από πολλά χρόνια, αλλά μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο άρχισε να το γράφει και το ολοκλήρωσε σε τέσσερις μήνες.Ο ίδιος λέει για το βιβλίο:
«Ημουν σε μια κατάσταση έκστασης. Ποτέ άλλοτε δεν μου είχε συμβεί, τουλάχιστον με τέτοια ένταση, με τόση δύναμη». Και ότι
«Κάποιοι θα με σταυρώσουν όπως συνέβη και με το "Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον", αλλά τώρα το θέαμα θα είναι λιγότερο ενδιαφέρον. Ο Θεός των χριστιανών δεν είναι ο Ιεχωβά. Οι περισσότεροι καθολικοί δεν έχουν διαβάσει την Παλαιά Διαθήκη. Πώς είναι δυνατόν να διαβάσεις ένα τόσο μεγάλο βιβλίο; Ούτε εγώ το έχω διαβάσει όλο. Αν οι Εβραίοι αντιδράσουν, δεν θα με εκπλήξει. Είμαι συνηθισμένος, με έχουν χαρακτηρίσει αντισημίτη. Αλλά δυσκολεύομαι να κατανοήσω πως ο εβραϊκός λαός έχει ως ιερό του βιβλίο την Παλαιά Διαθήκη. Εμπεριέχει μια σειρά παραλογισμών που θα ήταν αδύνατον να τους επινοήσει ένας μόνο άνθρωπος. Χρειάστηκαν γενιές και γενιές για να δημιουργήσουν αυτό το προϊόν».

Μετά από τον "Καιν", όπως καταλαβαίνει κανείς, ξαναέπιασα (και τελείωσα) το "Περί τυφλότητας", στο οποίο θα αναφερθώ διεξοδικότερα σε ξεχωριστό άρθρο, γιατί πρόκειται για εξαιρετικό βιβλίο (που αξίζει επίσης να διαβάσει κανείς, πριν ή μετά τον "Καιν", δεν έχει σημασία).

Τέλος λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου γεννήθηκε το 1922 στην Πορτογαλία. Το πραγματικό του επίθετο ήταν de Piedade. Το σαραμάγκο (Saramago) είναι ένα φυτό που είναι γνωστό σ’ εμάς σαν άγριο ραδίκι και ήταν το παρατσούκλι του πατέρα του που προστέθηκε από λάθος στο δικό του στη ληξιαρχική πράξη γέννησής του. Μετά τη μετακόμιση της οικογένειας στην πρωτεύουσα και το θάνατο του αδελφού του, οι γονείς του τον έστειλαν σε τεχνικό σχολείο γιατί δεν άντεχαν οικονομικά να τον έχουν στο άλλο σχολείο - των γραμμάτων. Εργάστηκε ως μηχανικός αυτοκινήτων για δυο χρόνια, ως μεταφραστής και αργότερα ως δημοσιογράφος. Εγκατέλειψε τη θέση του βοηθού αρχισυντάκτη με τα πολιτικά γεγονότα του 1975. Εργάστηκε για λίγο ακόμα ως μεταφραστής και τελικά κατάφερε να ζει από τη συγγραφή. Παντρεύτηκε το 1944 την Ilda Reis. Απέκτησαν ένα παιδί το 1947. Από το 1988 ο Σαραμάγκου είναι παντρεμένος με την Ισπανίδα δημοσιογράφο Pilar del Rio, που είναι και η επίσημη μεταφράστρια του έργου του στα ισπανικά.  Έγινε παγκόσμια γνωστός μετά τα πενήντα του. Είναι μέλος του κομουνιστικού κόμματος από το 1969, αθεϊστής και αυτοχαρακτηρίζεται απαισιόδοξος. Προκάλεσε αντιδράσεις με βιβλία του -από την εκκλησία-, αλλά και με τις δηλώσεις του ενάντια στη δράση των Ισραηλινών στην Παλαιστίνη και το Λίβανο. [πηγή ]


Αποστόλης Μωραϊτόπουλος 
Συνέχεια →

Ετικέτες