Παρακολουθώ από κοντά τη συγγραφική δουλειά της Μάρως Δούκα από τότε που με γοήτεψε με το πρώτο της μυθιστόρημα, την Αρχαία σκουριά. Πότε με αφήνει αμήχανο και μπερδεμένο με την Ουράνια μηχανική της και πότε με συνεπαίρνει με τους Αθώους και φταίχτες ή με το Εις τον πάτο της εικόνας. Όποια όμως και να είναι η εντύπωσή μου για το κάθε βιβλίο της, το σίγουρο είναι πως κανένα τους δεν μπορεί να σε αφήσει αδιάφορο. Πάντα ανοίγουν μέσα σου έναν διάλογο που κρατά καιρό αφού τα έχεις κλείσει. Είμαι σίγουρος ότι το ίδιο θα συμβεί και με το τελευταίο της, Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ, που αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας άτυπης τριλογίας.Στο μυθιστόρημα, η νεαρή Βιργινία, μοναχοκόρη της οικογένειας Παγώνη, που γνωρίσαμε στους Αθώους και φταίχτες, προσπαθεί να βγει από το προσωπικό της τέλμα ψάχνοντας παλιές κατοχικές ιστορίες. Βρίσκει ένα παλιό γράμμα και κάποια παλιά τετράδια με σημειώσεις του κατάκοιτου εκατόχρονου παππού της και ξεκινάει μια περιπλάνηση στην τοπική ιστορία της πόλης των Χανίων για να διαπιστώσει πόσα πράγματα, πόσες αλήθειες και πόσα δίκια, ξεχάστηκαν ή κουκουλώθηκαν όλα αυτά τα χρόνια.
Έχουμε ξαναμιλήσει για την τάση που διαμορφώνεται στην ελληνική λογοτεχνία (Ανάμισης ντενεκές - Ποιος θυμάται τον Αλφόνς) για αναδίφηση στην τοπική ιστορία κάθε πόλης. Η Μ.Δ. επιστρέφει στην εποχή της γερμανικής κατοχής για να μιλήσει για όλους εκείνους τους περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς που πήραν μέρος στην τοπική Εθνική Αντίσταση. Εθνική Αντίσταση που οδηγήθηκε στον Εμφύλιο. Σύμφωνα με τη συγγραφέα (και όχι μόνο), η παγίδα ήταν από πριν στημένη (από τους Εγγλέζους, κατά κύριο λόγο) για να πέσει μέσα το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Αν και τον τελευταίο καιρό έχει αναθερμανθεί η συζήτηση για την Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο, ομολογώ ότι δεν είχα ξαναδιαβάσει τίποτα για όσα αναφέρονται στο βιβλίο. Από αυτή τη σκοπιά, είχε το ενδιαφέρον της και η εξιστόρηση των γεγονότων αλλά και η κατάθεση της άποψης της Μ.Δ. - πιθανολογώ ως αντίδραση σε μια "αναθεωρητική" τάση που παρουσιάζεται στην ελληνική ιστοριογραφία για την εποχή. Θα έλεγα, όμως, ότι το μυθιστόρημα είναι υπερβολικά φορτωμένο με ονόματα, ντοκουμέντα και λεπτομερείς αφηγήσεις επεισοδίων. Δεν θα στοίχιζε τίποτα στην αληθοφάνεια η αφαίρεση κάποιων (αρκετών) στοιχείων. Προσωπικά, αναγκάστηκα να διαβάζω κρατώντας σημειώσεις με τα ονόματα όλων εκείνων των δευτερευόντων και τριτευόντων χαρακτήρων (και ιστορικών προσώπων) για να μπορώ να παρακολουθήσω τα τεκταινόμενα. Επιπλέον, κάποια ονόματα αλλάζουν στην πορεία (χρησιμοποιούνται τα συνωμοτικά τους) ή μπαίνουν ως αρχικά. Μπορεί αυτό να αντικατοπτρίζει τις δυσκολίες της νεαρής ηρωίδας να ξεδιαλύνει το τι συνέβη μέσα από τα τετράδια του παππού, αλλά απαίτησε και μια ιδιαίτερη προσπάθεια από εμένα ως αναγνώστη. Δεν ξέρω πόσοι άλλοι θα έχουν τη δική μου επιμονή.
Στο τελευταίο μέρος η λογοτέχνης επανακάμπτει συνδέοντας τις άκρες από τα νήματα της πλοκής της. Εκεί αποκαλύπτονται και μερικές λεπτομέρειες από τις ζωές των ηρώων (ιδίως του παππού Γιώργη Κριαρά) που είχαν μείνει σκοτεινές και που ίσως εξηγούν τη μετέπειτα πορεία και τους τυχόν συμβιβασμούς τους. Ελπίζω ότι και η Βιργινία έβγαλε τα συμπεράσματά της από τη σύγκριση ανάμεσα σε κείνη την ηρωική αλλά δύσκολη εποχή και στο σήμερα (ας μην το περιγράψω). Πάντως, εγώ έμεινα με την εντύπωση ότι κάποιος (επιμελητής;) θα έπρεπε ίσως να είχε δώσει (καλύτερες) συμβουλές στη Μάρω Δούκα για τον όγκο των πραγματολογικών στοιχείων του βιβλίου. Ίσως τότε να μπορούσαμε να επικεντρωθούμε ευκολότερα στην ουσία του και στην αναγκαιότητα της αποκατάστασης της ιστορικής αλήθειας. Κάτι μου λέει πως το τρίτο μέρος της τριλογίας δεν θα είναι εξίσου καταπονητικό. Ανυπομονώ να το διαβάσω και ελπίζω να μην της ξαναπάρει έξι ολόκληρα χρόνια για να το (γράψει και να το) εκδώσει.
[Διαβάστε εδώ κριτικογραφία για το μυθιστόρημα από το αρχείο της BiblioNet.]
[Η Μάρω Δούκα θα παρουσιάσει το βιβλίο της στον Βόλο, στο βιβλιοπωλείο Χάρτα (Σκενδεράνη 16Α-Β), την Τρίτη, 15 Μαρτίου στις 8:30 μμ.]
